Od četiri do sada javno objavljene "prijedorske optužnice", najnovija – protiv Radislava Brđanina - se razlikuje po tome što uključuje ulogu i dejstvo propagande koja je podsticala na izvršavanje ratnih zločina

Od aprila do decembra 1992. iz Bosanske Krajine je etnički očišćeno - tj. iseljeno, prognano ili prinudno deportovano - više od 100.000 Muslimana i Hrvata. Kako je to učinjeno, detaljno je opisano u optužnici protiv Radislava Brđanina, koji je u to vreme bio predsednik regionalnog Kriznog štaba za Bosansku Krajinu, a koji je od sinoć u pritvoru haškog Tribunala, pod optužbom da je počinio zločin protiv čovečnosti.

O tome kako je funkcionisao mehanizam etničkog čišćenja Bosanske Krajine, bilo je već dosta reči pred Tribunalom: na suđenju i u presudi Dušku Tadiću, kao i na početku suđenja dr. Milanu Kovačeviću, koje je obustavljeno zbog smrti optuženog. Danas objavljena optužnica koncentriše se na ulogu koju je, u tom procesu, imao Krizni štab, kao vrhovna izvršna i zakonodavna u regionu. Tužilac smatra da je Krizni štab imao odlučujuću ulogu u procesu etničkog čišćenja Bosanske Krajine, a da je optuženi Radislav Brđanin, kao njegov predsednik, imao glavnu reč u tom štabu.

Brđaninu se, u optužnici, pripisuje izjava da na teritoriji srpske države u Bosni nije prihvatljivo više od 3 odsto nesrpskog stanovništva. Polazeći od tako definisanog cilja, tvrdi tužilac, Krizni štab i njegov predsednik su smislili plan etničkog čišćenja koji se sastojao iz tri dela. Prvo, pritiskom i terorom stvoriti nepodnošljive uslove života, kako bi se nesrpsko stanovništvo "ohrabrilo" da napusti Bosansku Krajinu. Drugo, prisilno deportovati one koji ne žele sami da odu. Treće, fizički likvidirati one koji su ostali, a koji se ne uklapaju u već pomenuti koncept "srpske države sa 3 odsto nesrba".

Optužnica sistematizuje metode kojima je pomenuti plan realizovan. Oni, pored ostalog, uključuju: uskraćivanje osnovnih prava nesrpskom stanovništvu; nemilosrdno razaranje muslimanskih i hrvatskih sela i, naročito, njihovih verskih i kulturnih objekata; ubijanje ili nanošenje teških telesnih i duševnih povreda; zatočavanje Muslimana i Hrvata u logorima, pod uslovima koji su sračunati da dovedu do njihovog fizičkog uništenja; prinudni transfer i deportacija ne-Srba van teritorije koja je proglašena srpskom.

U optužnici se detaljnije opisuju svi pomenuti metodi, a posebno stanje u logorima u kojima su bili zatočeni Muslimani i Hrvati. Zloglasnom "triju" prijedorskih logora - Omarska, Keraterm i Trnopolje - ova optužnica pridodaje i logore Krings i Betonirka u Sanskom Mostu, kao i tamošnju zgradu Službe javne bezbednosti, te pilanu i medicinski centar u Kotor Varoši. Ukazuje se i na posebno surov tretman kojem su u tim logorima izlagani intelektualci, politički, poslovni ili verski lideri muslimanske i hrvatske zajednice. Takođe se navodi da su u nekim logorima, kao što su Trnopolje i pilana u Kotor Varoši, ženske zatočenice često seksualno napadane, silovane i mučene od strane vojnog i policijskog osoblja kao i "posetilaca" koji su specijalno za to dolazili u logore. Sve to su, tvrdi tužilac, izvršavale vojne, policijske i paravojne snage koje su delovale po direktivama Kriznog štaba i optuženog Brđanina, kao njegovog predsednika.

Ako u ovim opisima funkcionisanja mehanizma etničkog čišćenja nema mnogo novog u odnosu na četiri do sada javno objavljene prijedorske optužnice (Tadić i Borovnica; Omarska; Keraterm; Kovačević i Drljača); ono po čemu se najnovija - protiv Brđanina, a po svemu sudeći i još nekih članova Kriznog štaba, čija će imena ostati pod pečatom do njihovog hapšenja - razlikuje, jeste poseban stav posvećen ulozi i dejstvu propagande. U tom se stavu navodi da je Krizni štab imao punu kontrolu nad glavnim medijima, preko kojih je širio propagandu u kojoj su Muslimani i Hrvati opisivani kao "fanatici koji nameravaju da izvrše genocid nad Srbima." Cilj je, kako se navodi, bio da se pridobije podrška programu SDS, te da se pojedinci i grupe podstaknu da - "pod barjakom odbrane srpskog naroda" - izvrše užasne zločine protiv svojih muslimanskih i hrvatskih suseda.

Mirko Klarin

Dijeljenje sadržaja