Šta sadrži optužnica protiv Vinka "Štele" Martinovića i Mladena "Tute" Naletelića. Mostarski zločini, po tužiocu, dio sistematske i rasprostranjene kampanje protiv bošnjačkih civila u kojoj je učestvovala i Hrvatska Vojska

Mladen Naletelić "Tuta" i Vinko Martinović "Štela" su 22. decembra prošle godine od strane haškog tužilaštva optuženi kao "glavni izvršioci kampanje nasilja protiv bošnjačkog stanovništva Mostara, Jablanice, Čapljine i drugih hercegovačkih opština, tokom 1993. i 1994.".

Cilj te kampanje - navodi se u optužnici - bio je da se uspostavi kontrola nad tim opštinama, te da se lokalno bošnjačko stanovništvo ili protjera ili prinudi da prihvati hrvatsku vlast. Sredstva za ostvarivanje tog cilja su, prema optužnici, bila: ubistva, prebijanja, mučenja, masovna protjerivanja, uništavanja kulturnog i vjerskog naslijeđa, pljačkanja, lišavanja osnovnih građanskih i ljudskih prava, zatvaranja Bošnjaka i korišćenje zatočenika za prinudni rad i ljudske štitove. Rezultat je, prema optužnici, bio da su desetine hiljada Bošnjaka prinuđeni da napuste Mostar, Jablanicu i druge opštine, čime je "eliminisana tradicionalna etnička raznolikost" tog dijela Hercegovine.

Mladenu Naleteliću, zapovjedniku specijalne jedinice HVO poznate kao "Kažnjenička bojna", te Vinku Martinoviću, koji je komandovao jednom od tzv. antiterorističkih grupa u sastavu te bojne, tužilac pripisuje kako "pojedinačnu krivičnu odgovornost" za djela koja su sami izvršili ili naredili, tako i tzv. "komandnu odgovornost" za zločine njihovih podčinjenih, koje oni nisu spriječili ili kaznili. Naletelić je u ukupno 17 tačaka optužen za zločine protiv čovječnosti, teške povrede Ženevskih konvencija i kršenja ratnih zakona ili običaja, dok je Martinović za iste zločine optužen sa ukupno 22 tačke.

U opštem dijelu optužnice se navodi da su svi ti zločini izvršeni u kontekstu "međunarodnog oružanog konflikta", u kojem je na strani HVO učestvovala i Hrvatska Vojska (HV), čije su jedinice sve vrijeme bile u Mostaru. Žrtve tih zločina - kako civili tako i ratni zarobljenici - su po ocjeni tužioca bili "osobe zaštićene Ženevskim konvencijama." Konačno, u optužnici se tvrdi da mostarski zločini nisu bili "izolovani incidenti", već "dio rasprostranjenog, masivnog i sistematskog napada na muslimansko stanovništvo u Bosni".

Zločini iz "Mostarske optužnice" podijeljeni su u šest kategorija:

PROGON: optuženi su, tvrdi tužilac, zajedno sa "drugim liderima, agentima ili članovima HV i HVO, planirali, potsticali, naredili, počinili ili na druge načine pomogli ili učestvovali, u rasprostranjenom i sistematskom progonu muslimanskih civila na političkim, rasnim, etničkim ili vjerskim osnovama, širom teritorije za koju su tvrdili da pripada tzv. Hrvatskoj Zajednici Herceg-Bosna." Od djela koja konstituišu "progon", u optužnici se navode napadi "Kažnjeničke bojne" na sela Sovići i Doljani u opštini Jablanica; zatim "simultani napadi HV i HVO" na muslimanske civile u Mostaru i njihovo prinudno premještanje i hapšenje; te zatvaranje civila u logor Heliodrom, zatvor u Ljubuškom, osnovnu školu u Dobrkovićima, kao i u baze "Kažnjeničke bojne" u Lištici i Mostaru. Kao elementi progona se, takođe, navode razaranja muslimanskih kuća i objekata, kao i pljačkanja njihove privatne svojine.

Sva ostala djela izvedena su iz ove opšte optužbe za progon:

PRINUDNI RAD I ŽIVI ŠTIT : Optuženi su, tvrdi tužilac, zatočenike Heliodroma i drugih zatvora prisiljavali da kopaju rovove na prvim borbenim linijama, slažu vreće sa pijeskom na odbrambenim pozicijama HV i HVO; izvlače ranjene i poginule vojnike HV i HVO; nose municiju i eksploziv preko linija fronta. U optužnici se opisuje kako je Martinović 17. septembra 1993, tokom napada HV i HVO na pozicije Armije BH u Mostaru, naredio da se zatočenicima navuku uniforme HVO i daju drvene imitacije pušaka, nakon čega su oni prisiljeni da idu pored tenka koji se kretao ka liniji fronta.

Istog dana Martinović je - tvrdi tužilac - naredio da se petnaestak zatočenika rasporedi ispred vojnika HVO koji su pošli u napad. Tom prilikom je, navodno, ubijeno desetak zatočenika u "živom štitu."

MUČENJA I UZROKOVANJA TEŠKIH PATNJI: Prema optužnici, Naletelić i Martinović su lično učestvovali u mučenjima muslimanskih civila ili ratnih zarobljenika, i tako pružali "primjer" svojim podčinjenima.

Prebijanja i mučenja su, tvrdi tužilac, "bili uobičajena praksa pripadnika Kažnjeničke bojne".

NAMJERNO UBISTVO: Ova tačka optužnice tereti Vinka Martinovića za ubistvo Nenada Haramdžića, koji je jula 1993. zajedno sa još pedesetak zatvorenika iz zatvora Heliodrom prebačen u štab Martinovićev antiterorističke grupe u Mostaru i tu teško pretučen i ubijen.

PRINUDNO PRESELJAVANJE : Nakon napada HV i HVO na sela Sovići i Doljani, Naletelić je, tvrdi tužilac, najprije zatočio oko 450 žena, djece i staraca u zaseoku Junuzovići, a potom naredio njihov prinudni transfer na teritoriju Gornjeg Vakufa, pod kontrolom Armije BH. Optuženi su, navodi se dalje, odgovorni za prinudno preseljavanje muslimanskog stanovništva Mostara od maja 1993. do januara 1994. a posebno za dva "velika talasa etničkog čišćenja" u maju i u julu 1993.

RAZARANJE I PLJAČKA IMOVINE: Naleteliću se pripisuje da je naredio razaranje svih muslimanskih kuća u selima Sovići, Doljani i Raštani, kao i rušenje džamije u Sovićima. Obojica se terete za sistematsko razaranje i pljačku muslimanskih kuća u Mostaru, od maja 1993. do januara 1994. Mostarska optužnica" je, inače, prva javno objavljena optužnica tužioca Luiz Arbur/Louise Arbour, koja je od dolaska na tu dužnost 1. oktobra 1996. uvela praksu "zapečaćenih optužnica". Nakon toga, Arbur je javno objavila samo još jednu optužnicu: 27. maja ove godine protiv jugoslovenskog predsjednika Miloševića i četvorice njegovih saučesnika.

Mirko Klarin

Dijeljenje sadržaja