Ante Gotovina u trenutku izricanja presude

U Hrvatskoj je u leto 1995. godine postojao udruženi zločinački poduhvat sa predsednikom Franjom Tuđmanom na čelu i sa ciljem trajnog uklanjanja srpskog civilnog stanovništva iz Krajine, zaključak je Pretresnog veća holandskog sudije Orija/Orie. U danas izrečenoj presudi za zločine počinjene za vreme i nakon operacije "Oluja" se navodi da su učesnici tog zločinačkog poduhvata bili i tadašnji ministar odbrane Gojko Šušak, načelnik Glavnog stožera HV Zvonimir Červenko, kao i drugi visoki politički, vojni i policijski zvaničnici, među kojima i dvojica optuženih – Zapovednik zbornog područja Split Ante Gotovina i prvi čovek specijalne policije Mladen Markač – ali ne i zapovednik Zbornog mesta Knin Ivan Čermak.

Veće je dvojicu optuženih proglasilo krivim po osam od devet tačaka optužnice za progon, deportacije, pljačke i razaranje imovine, ubistva, nečovečna dela i okrutno postupanje i Anti Gotovini izreklo kaznu zatvora od 24 godine, a Mladenu Markaču od 18 godina zatvora. Ivan Čermak je oslobođen svih optužbi i biće pušten na slobodu. Osuđenima će u presudu biti uračunato vreme koje su do sada proveli u pritvoru, što u Gotovininom slučaju iznosi oko pet godina i četiri meseca, a u Markačevom malo više od četiri godine.

Pretresno veće je zaključilo da tokom artiljerijskog napada na Knin, Benkovac, Gračac i Obrovac 4. i 5. avgusta 1995. godine nisu gađani samo ranije utvrđeni vojni ciljevi već i civilna područja, što predstavlja neselektivni i protivpravni napad na stanovništvo. U presudi se navodi i da je postojanje naredbe krajinskih vlasti za evakuaciju civila od 4. avgusta uzeto u obzir, ali da su sudije zaključile da je to imalo "malo ili nimalo" uticaja na odlazak Srba iz Krajine. Glavni razlog za odlazak bio je strah od nasilja koji je stvoren neselektivnim granatiranjem gradova i drugim zločinima poput ubistava, pljački, paljevina i nečovečnih dela koja su počinile Hrvatska vojska i specijalna policija. "Ti zločini doprineli su stvaranju atmosfere u kojoj krajinski Srbi nisu imali drugog izbora nego da odu", zaključilo je veće.

Nakon što su srpski civili napustili Krajinu, hrvatske vlasti su donele niz "pravnih instrumenata" kojima je sprečavan njihov povratak, navodi se u sažetku presude. Cilj je bio da se osigura da imovina krajinskih Srba "dođe u ruke Hrvata", što po sudijama predstavlja diskriminatornu meru sprovođenu u cilju progona. Pored toga, zaključeno je da su pripadnici Hrvatske vojske i specijalne policije počinile i više ubistava na području Krajine, poput likvidacije starice i njenog bolesnog sina u selu Mokro Polje, streljanju pet muškaraca u Očestovu i više staraca u Gruborima. Pripadnici vojske i policije se smatraju odgovornim i za pljačke i razaranja napuštene srpske imovine, kao i deportacije i nečovečno postupanje prema stanovnicima Krajine.

Svim tim jedinicama zapovedao je general-pukovnik Ante Gotovina. On je učestvovao u pripremama za operaciju "Oluja" na sastanku predsednika Tuđmana sa državnim i vojnim vrhom na Brionima 31. jula 1995. godine, što je bio jedan od ključnih događaja za procenu postojanja udruženog zločinačkog poduhvata. U presudi se navodi da je Gotovina značajno doprineo ostvarenju cilja tog poduhvata naređenjem za protivpravni napad na civile, kao i nečinjenjem da se zločini spreče a počinioci kazne, čime je stvorena atmosfera u kojoj su se krivična dela podrazumevala.

Slična je situacija i sa Mladenom Markačem, s tim da je on komandovao samo delom snaga u "Oluji", odnosno jedinicama specijalne policije, koje su učestvovale u neselektivnom granatiranju Gračaca, ubistvu staraca u selu Grubori i pljačkama i razaranju Gračaca i Donjeg Lapca. Obojici optuženih je u otežavajuće okolnosti prilikom određivanja visine kazne ubrojana činjenica da su zločini počinjeni na velikoj teritoriji tokom dugog perioda, kao i ranjivost žrtava i zloupotreba položaja, dok je kao olakšavajuća Markaču uzeto zdravstveno stanje, a Gotovini primereno vladanje u pritvoru i sudnici.

Ivan Čermak je oslobođen po svim tačkama optužnice jer je veće utvrdilo da su njegova zaduženja na oslobođenom području bila prevashodno civilne prirode, poput održavanja kontakata sa međunarodnim posmatračima i normalizacije života u Kninu. Iako smatraju da je imao "izvesnog uticaja" na vojsku i policiju, sudije se na osnovu tužiočevih dokaza nisu uverile da im je bio nadređen. U sažetku presude se navodi da su predočeni dokazi da je Čermak krajem avgusta 1995. godine "poricao i skrivao" zločin u Gruborima, ali se veće "nije uverilo da je davao obmanjujuća uveravanja" međunarodnim predstavnicima da će zločini nad Srbima biti zaustavljeni.