Na suđenju Slobodanu Miloševiću prezentiran ekspertski izveštaj o obimu i uzrocima oštećenja verskih i kulturnih objekata na Kosovu 1998. i 1999. godine. Ni na jednom objektu za koji su jugoslovenske vlasti tvrdile da su oštećeni ili uništeni u vazdušnim udarima NATO, eksperti nisu našli ni jedan trag koji bi ukazivao da je šteta mogla da bude izazvana iz vazduha


Od više stotina islamskih, pravoslavnih i katoličkih verskih objekata koji su na Kosovu uništeni ili u različitom stepenu oštećeni tokom 1998. i 1999. godine, samo su 2 - i slovima: dva - delimično oštećena u vazdušnim udarima NATO. Svi ostali su stradali u udarima sa zemlje: od granata, eksploziva ili podmetnutih požara.

Tako, u najkraćem, glasi osnovni zaključak ekspertskog izveštaja koji je danas prezentiran Haškom tribunalu, u okviru dokaznog postupka po kosovskoj optužnici koja, osim za deportacije i ubistava, tereti Slobodana Miloševića i za bezobzirno razaranje ili nanošenje štete verskim objektima kosovskih Albanaca. O tome je u Hagu danas svedočio Andras Ridlmajer/Riedlmayer, međunarodno priznati stručnjak za otomansko kulturno nasleđe na Balkanu, koji je zajedno sa istoričarem arhitekture Endrjuom Heršerom/Andrew Herscher vodio ekspertski tim koji je 1999. i 2000. utvrđivao obim i uzroke oštećenja verskih objekata na Kosovu.

Najveća oštećenja - svedočio je danas Ridlmajer - naneta su objektima islamskog verskog i arhitektonskog nasleđa: džamijama, bibliotekama, tradicionalnim bazarima, pa čak i hamamima (kupatilima). Od 607 kosovskih džamija, koliko ih je registrovano 1993. godine, uništeno je ili oštećeno 225. Šteta je, prema nalazima eksperata, uglavnom naneta direktnim napadima na džamije: artiljerijskim pogocima u minarete, podmetnutim eksplozivom ili vatrom.

Rimokatoličko arhitektonsko nasleđe na Kosovu je pretrpelo mnogo manje oštećenja. Prema nalazima eksperata, oštećeno je 7 a potpuno su razorene dve katoličke crkve, uglavnom u selima oko Đakovice i Kline. U izveštaju se, takođe, navodi da je na početku vazdušnih udara NATO Vojska Jugoslavije koristima crkve Sv. Antona u Prištini i Đakovici kao vojne objekte, što je prema Ridlmajeru kršenja ratnih zakona i analogno sa zloupotrebom znaka Crvenog krsta.

Istraživanje je, konačno, utvrdilo značajna oštećenja na pravoslavnim crkvama i manastirima na Kosovu, koja su prema Ridlmajeru nastala uglavnom između juna i oktobra 1999., dakle po prestanku vazdušnih udara i oružanog sukoba. Oko 40 crkava je pretrpelo teška strukturalna oštećenje ili je potpuno uništeno, dok je otprilike isti broj lakše oštećen ili vandalizovan.

Ridlmajer i njegovi saradnici su u istraživanju pošli od zvaničnih jugoslovenskih podataka o značajnim istorijskim i verskim spomenika koji su, kako se tvrdilo, uništeni ili teško oštećeni u vazdušnim udarima NATO. Na tom spisku su se, pored ostalih, nalazili Pećka patrijaršija, manastiri Gračanica i Dečani, Crkva Bogorodice Ljeviške, kao i više značajnih islamskih verskih i kulturnih spomenika. Ni na jednom od tih spomenika eksperti, kako je danas kategorički izjavio Ridlmajer, nisu našli ni jedan trag koji bi ukazivao da je šteta mogla da bude izazvana bombardovanjem iz vazduha. Neki od navodno uništenih objekata su, rekao je svedok, potpuno neoštećeni, dok su drugi - poput Muzeja Prizrenske Lige, džamije Hadum i istorijskog bazara u Peći - uništeni sa zemlje, ili iz vazduha.

Jedina dva verska objekta za koje su eksperti utvrdili da su oštećeni iz vazduha su seoska džamija u Jablanici pored Prizrena i katolička crkva Sv. Petra i Pavla u Đakovici.

Optuženi Milošević se, međutim, nije dao zbuniti činjenicama, pa je u unakrsnom ispitivanju pokušavao da ubedi svedoka u svoju "zvaničnu verziju" o posledicama vazdušnih udara NATO. Pošto se unakrsno ispitivanje Andrasa Ridlmajera nastavlja i sutra, njime ćemo se opširnije baviti u sutrašnjem izveštaju sa suđenja Slobodanu Miloševiću.

Mirko Klarin

Dijeljenje sadržaja