Za šta je optužen Milomir Stakić, koga su jugoslovenske vlasti juče izručile Haškom tribunalu

Bivši predsednik Skupštine opštine Prijedor Milomir Stakić, je očito pažljivo pročitao i pravilno shvatio "Prijedorsku optužnicu" sa koje je Haški tribunal skinuo pečat 11. jula 1997. - dan nakon hapšenja dr Milana Kovačevića i pogibije Sime Drljače u prvoj akciji koju su pripadnici SFOR izveli protiv optuženih za ratne zločine.

Naime, u paragrafu 12 te optužnice se navodi ko je - uz Kovačevića i Drljaču - bio stalni član opštinskog Kriznog štaba SDS pod čijim je rukovodstvom, po tužiocu, sprovođen genocid na nesrpskim stanovništvom Prijedora i okoline. Pored Kovačevića, kao predsednika opštinskog Izvršnog odbora i potpredsednika Kriznog štaba i Drljače, kao šefa policije, u tom se paragrafu navode još i predsednik Skupštine opštine Prijedor, zatim predsednik Opštinskog odbora SDS, pa komandant Teritorijalne odbrane, kao i komandant lokalnog garnizona JNA. Svi oni su, navodi se u paragrafu 12 optužnice, "zajednički radili na planiranju i donošenju odluka o čitavom nizu operacija u vezi sa vođenjem sukoba i uništavanjem zajednica bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata u opštini..."

Formulacija nije ostavljala mesta sumnji da su i njihova imena na zapečaćenoj optužnici, pa se Milomir Stakić, prepoznavši se na spisku, pod hitno spakovao i sklonio u Srbiju. Nije isključeno da su tako postupili i ostali koji se prepoznali u paragrafu 12, te da bi i oni uskoro mogli da budu izručeni Tribunalu pošto Srbija - kako je prošle sedmice u Hagu izjavio njen ministar pravde - "neće više da bude sabirni centar za ratne zločince koji su državljani drugih zemalja."

Spisak kandidata za "Prijedorsku optužnicu" je još u julu 1994. objavila Komisija eksperata UN u svom završnom izveštaju podnetom Savetu bezbednosti i Generalnoj skupštini i prosleđenom - zajedno sa kompletnom dokumentacijom - tužilaštvu tek osnovanog Haškog tribunala. Komisiju eksperata (tzv. Basiunijevu) su, podsetimo, oktobra 1992. formirale UN sa zadatkom da ispitaju izveštaje o teškim kršenjima međunarodnog humanitarnog prava na teritoriji bivše Jugoslavije. Komisija je posebno detaljno istražila slučaj etničkog čišćenja u opštini Prijedor, zaključujući da se tamošnja zbivanja "bez sumnje mogu okarakterisati kao zločin protiv čovečnosti", a da je, šta više "vrlo verovatno da će u zakonskom postupku ti događaji biti kvalifikovani kao genocid." U izveštaju se navodi i kompletan spisak članova Kriznog štaba, pod čijim su rukovodstvom izvršeni ti zločini. Na spisku su pukovnik Vladimir Arsić, major Radmilo Zeljaja, major Slobodan Kuruzović, šef policije Simo Drljača, gradonačelnik Prijedora Milomir Stakić, predsednik Izvršnog saveta Milan Kovačević, predsednik opštinskog SDS Simo Mišković i predsednik Crvenog krsta Srđo Srdić.

Originalna "Prijedorska optužnica", podignuta 13. marta 1997, tereti Milomira Stakića (kao i poginulog Drljaču i preminulog Kovačević) u samo jednoj tački za zločin nad zločinima - genocid - izvršen s namerom uništavanja dela etničkih i verskih grupa bosanskih Muslimana i Hrvata. Uoči suđenja Milanu Kovačeviću, u junu 1998, tužilaštvo je izmenilo tu optužnicu, dopunjujući je sa 14 novih tačaka. Izmenjenom optužnicom Kovačeviću je, pored genocida, pripisano još i učešće u istrebljivanju Muslimana i Hrvata, njihovom progonu na političkim, rasnim i verskim osnovama, namernim ubistvima, mučenju, okrutnom postupanju, deportaciji, bezobzirnom razaranju gradova i sela, te nezakonitom uništavanju i oduzimanju imovine. Vrlo je verovatno da će na sličan način biti izmenjena i optužnica protiv Stakića, tako da se neće teretiti samo za genocid, već i za sva ostala dela u nadležnosti Tribunala: zločine protiv čovečnosti, teške povrede Ženevskih konvencija, kao i kršenja zakona ili običaja ratovanja.

U "Prijedorskoj optužnici" se opisuje preuzimanje vlasti maja 1992. od strane srpskih snaga pod komandom i kontrolom Kriznog štaba; zatim uvođenje striktnih ograničenja za ne-Srbe u opštini; pa koordinirani napadi JNA, TO, paravojnih formacija i policije - praćeni intenzivnom artiljerijskom vatrom - na okolna muslimanska i hrvatska sela. Sledi, potom, opis zarobljavanja hiljada muslimanskih i hrvatskih civila, te njihovog prinudnog marša do logora Omarska, Keraterm i Trnopolje, kao i do policijske stanice u Prijedoru. Akcija "čišćenja" Muslimana i Hrvata iz Kozarca, okolnih sela i samog Prijedora je, prema optužnici, trajala nekoliko nedelja, a poslednja vojna operacija šireg obima izvršena je 20. jula 1992. u muslimanskim selima regiona poznatog kao "Brdo", na zapadnoj obali reke Sane, gde su pokušale da se sklone izbeglice iz prethodno napadnutih i "očišćenih" sela. Kasnije u optužnici se navodi da je jedne noći krajem jula 1992. u Omarskoj pogubljeno više od 150 muškaraca vojnog uzrasta, zarobljenih u regionu "Brdo."

Optužnica, zatim, detaljno opisuje zloglasne prijedorske logore i stravične uslove u njima: ubistva, prebijanja, silovanja, mučenja, fizička i psihička zlostavljanja, izgladnjivanja, ponižavanja... a sve to od strane "vojnog i policijskog osoblja i njihovih agenata, pod kontrolom vojnih i civilnih članova Kriznog štaba." Oni su, zaključuje se u optužnici, "u sprezi sa drugima, planirali, podsticali i naredili uspostavljanje logora Omarska, Keraterm i Trnopolje i zatočavanje u njima bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata iz opštine Prijedor, pod uslovima sračunatim da dovedu do fizičkog uništavanja zatočenika i sa namerom da unište deo bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata, kao takvih ." Postojanje namere da se neka etnička grupa "uništi kao takva" je, naime, bitan element za kvalifikovanje vrhunskog zločina genocida. Uz to, Stakiću i ostalim optuženim članovima Kriznog štaba se, kao nosiocima vlasti u opštini Prijedor, pripisuje i tzv. komandna odgovornost: da su, naime, "znali ili imali razloga da znaju da njima podređeno osoblje logora ubija i nanosi teške fizičke i psihičke povrede bosanskim Muslimanima i Hrvatima, sa namerom da ih unište kao deo nacionalne, etničke ili verske grupe... a nisu preuzeli neophodne i razumne mere da ta dela spreče ili kazne njihove izvršioce."

Na početku suđenja Milanu Kovačeviću tužilaštvo je prezentiralo "statistiku genocida", odnosno podatke o izmeni demografske strukture opštine Prijedor tokom 1992. i 1993. godine. Prema popisu stanovnika iz 1991. godine u Prijedoru je živelo oko 50.000 Muslimana i malo više od 6.000 Hrvata. Dve godine kasnije, objavio je jula 1993. "Kozarski vjesnik" pozivajući se na Opštinsku komisiju za popis, u Prijedoru i okolnim selima bilo je još samo 6.000 muslimana i oko 3.000 katolika, dok je procenat pravoslavnog stanovništva opštine sa 42,5 odsto u 1991. za samo dve godine skočio na 96,3 odsto. Takva promena etničkog sastava stanovništva se, smatra tužilaštvo, ne može objasniti ni na koji drugi način nego genocidom nad nesrpskim stanovništvom opštine Prijedor.

Od 16 suđenja koliko ih je dosad započeto u Tribunalu (10 završenih, 2 prekinuta i 4 u toku), čak četiri su se bavila zbivanjima u Prijedoru i tamošnjim logorima. Duško Tadić je zbog zločina u tim logorima osuđen na 20 godina zatvora, u toku su suđenja zapovednicima Omarske i Keraterma, a suđenje Kovačeviću je prekinuto nakon samo dve sedmice zbog smrti optuženog. Prijedor i njegovi logori, međutim, imaju značajno mesto i u prvoj, tzv. opštoj optužnici protiv Radovana Karadžića i Ratka Mladića, kao i u optužnici protiv Radoslava Brđanina i generala Momira Talića, koji čekaju na početak suđenja za genocid u Bosanskoj Krajini

Mirko Klarin

Dijeljenje sadržaja